नेपालमा यो वर्षको मनसुन सुरु भएसँगै डेंगु र अन्य पानीजन्य सरुवा रोगहरू तीव्र रूपमा फैलिन थालेका छन्। जनवरीदेखि जुन २०२५ सम्म ७२ जिल्लामा डेंगुको सङ्क्रमण पुष्टि भएको छ, जसमा वागमती, कोशी र गण्डकी प्रदेश सबैभन्दा बढी प्रभावित छन्। नेपालमा पहिलोपटक सन् २००४ मा चितवनमा डेंगु देखिएको थियो। त्यसयता यो रोग २०७९ मा ७७ वटै जिल्लामा फैलिँदा करिब ५५,००० सङ्क्रमित र ८८ जनाको मृत्यु भएको थियो। गत वर्ष ४२,००० सङ्क्रमणका घटना रेकर्ड भए।

यस वर्षको पहिलो छ महिनामै करिब १,५०० डेंगु सङ्क्रमित फेला परेका छन्। काठमाडौँ उपत्यका, पोखरा, विराटनगर, धरानजस्ता सहरी क्षेत्रमा दैनिक ४–५ नयाँ सङ्क्रमण देखिएका छन्। स्वास्थ्य विज्ञहरूका अनुसार वर्षा सुरु भएसँगै पानी जम्ने ठाउँमा डेंगु फैलाउने लामखुट्टे प्रजनन गर्छन्। तापक्रम र आर्द्रताको वृद्धिले पहाडी र हिमाली जिल्लासम्म यो रोग फैलिएको छ। हाल १७ पहाडी जिल्लामा डेंगु पुष्टि भएको छ, र असारयता सङ्क्रमण तीव्र बनेको छ। आगामी हप्ताहरूमा यो अझै बढ्ने अनुमान छ।

सन् २०२२ मा डेंगुको महामारी देखिएको थियो। हाल काठमाडौँलगायतका क्षेत्रमा कुनै पनि समयमा आउटब्रेक हुन सक्ने जोखिम छ। सरुवा रोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुर पुनले तनहुँमा आउटब्रेकको स्थिति देखिएको बताए। विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्ल्यूएचओ) ले लामो मनसुन र अत्यधिक गर्मीका कारण दक्षिण एसियामा डेंगु र अन्य कीटजन्य रोगको जोखिम उच्च रहेको चेतावनी दिएको छ।

डेंगुसँगै झाडापखाला, हैजा र टाइफाइडजस्ता रोग पनि बढेका छन्। काठमाडौँको टेकु अस्पताललगायतमा दैनिक १२ भन्दा बढी झाडापखालाका बिरामी भेटिएका छन्। दूषित खानेपानी र बाढी प्रभावित क्षेत्रमा सङ्क्रमणको जोखिम उच्च छ। खानेपानी तथा सरसफाइ विभागका अनुसार काठमाडौँको पानीमा फेकल कोलिफर्मको मात्रा सामान्यभन्दा बढी छ, जुन पेटसम्बन्धी रोगको प्रमुख कारण हो।

डेंगुका लक्षणहरूमा नाकबाट रगत बग्ने, पेट दुख्ने, थकान र उच्च ज्वरो समावेश छन्। डा. पुनका अनुसार धेरै बिरामी सामान्य लक्षण लिएर अस्पताल पुग्दा गम्भीर अवस्थामा हुन्छन्। डेंगुका चार सिरोटाइपमध्ये हाल डीईएनभी–३ सबैभन्दा सक्रिय छ, जसले दोस्रो सङ्क्रमणमा गम्भीर रूप लिन सक्छ।

स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयले जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयहरूलाई सतर्क रहन निर्देशन दिए पनि जनचेतना र पूर्वतयारीमा उल्लेखनीय प्रगति भएको छैन। काठमाडौँ महानगरपालिकाले विगतमा जनचेतनामूलक कार्यक्रम गरे पनि यस वर्ष कुनै गतिविधि देखिएको छैन। पहाडी र सुदूर जिल्लाका स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा डेंगु परीक्षण किट, प्रशिक्षित जनशक्ति र तत्काल उपचारको अभाव छ। कतिपय ठाउँमा सामान्य ज्वरो ठानेर बिरामीलाई घर पठाउने प्रचलनले सङ्क्रमण नियन्त्रणमा कठिनाइ भएको विज्ञहरू बताउँछन्।आगामी चार महिना उच्च जोखिम

इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाले यस वर्ष ६०,००० भन्दा बढी डेंगु सङ्क्रमित हुने अनुमान गरेको छ। कीटजन्य रोग नियन्त्रण शाखा प्रमुख डा. गोकर्ण दाहालले साउनदेखि सङ्क्रमण तीव्र हुने र भदौ–असोजमा उच्च विन्दुमा पुग्ने बताए। “आगामी चार महिना उच्च जोखिममा छौँ,” उनले भने।

विज्ञहरूका अनुसार डेंगुको चक्र वर्षेनी दोहोरिन्छ, र दीर्घकालीन रणनीतिबिना नियन्त्रण सम्भव छैन। “हामीले अब दशकौँसम्म डेंगुसँग लड्नुपर्छ,” डा. दाहालले भने। लामखुट्टे नष्ट गर्ने अभियान, परीक्षण र उपचारको पहुँच विस्तार, र जनचेतना अभिवृद्धि गर्न सरकार, स्थानीय तह र नागरिकको साझा प्रयास आवश्यक छ। जलवायु परिवर्तन, अस्वच्छ वातावरण र स्वास्थ्य सेवाको अपर्याप्तताले यी रोगहरू नियन्त्रणबाहिर जाने जोखिम बढ्दो छ।